Τι είναι αρκετό για να χάσει μια μάνα την ψυχή της; Τα όσα πέρασαν οι μάνες του Πόντου δεν είχαν όριο. Πόνεσαν για την πατρίδα που έχασαν. Έκλαψαν για το άδικο. Λύγισαν για τα παιδιά που έθαψαν.

Τραπεζούντα, 1918. Οι Νεότουρκοι πλέον ήταν ασυγκράτητοι. Το μόνο που τους ενδιαφέρει είναι να εξοντώσουν το χριστιανικό στοιχείο. Βιάζουν, λεηλατούν, ατιμάζουν. Σκελετωμένοι άνθρωποι που μοιάζουν με σκιές, βαδίζουν αγόγγυστα προς τα τάγματα εργασίας.

Οι μάνες του Πόντου για να γλιτώσουν από τις θηριωδίες και τις σφαγές των Τούρκων, θα κρυφτούν άλλες στα βουνά της Σάντας και άλλες θα αναζητήσουν καταφύγιο στον Καύκασο. Με μοναδικό τους εφόδιο τη δύναμη για ζωή, θα αναμετρηθούν με τον πόνο της απώλειας και του ματωμένου ξεριζωμού από τη γενέθλια γη. Δεν θα ανασάνουν πια τη μυρωδιά της μάνας πατρίδας. Έχουν χάσει τον Πόντο τους. Για πάντα.

Και μόλις η ζωή τούς χαμογελάσει ξανά, έστω και αχνά, η ιστορία επαναλαμβάνεται, σαν να προσπαθούσε ο Θεός να τις κάνει ακόμα πιο δυνατές μέσα από τις πικρές λύπες. Κατατρεγμένες από τις Σοβιετικές αρχές, πρέπει για δεύτερη φορά να παλέψουν με τα θεριά της φύσης. Ο δρόμος θα τους οδηγήσει στην αγκαλιά της Ελλάδας, της πατρίδας που θα τους δεχτεί με καχυποψία.

Οι μάνες του Πόντου, κουβαλώντας τη δύναμη με την οποία τις είχε μπολιάσει η ρίζα τους, θα δώσουν τον αγώνα τους, και σε πείσμα κάθε δυσκολίας, θα καταφέρουν να σηκωθούν, όσες φορές και αν χρειαστεί να λυγίσουν.

Ευγενία, Σοφία, Δωροθέα. Τρεις γυναίκες που έζησαν τον ξεριζωμό, βιώνοντας τον μέγιστο πόνο για αυτά που άφησαν πίσω. Τρεις γυναίκες που κρίθηκαν όχι μόνο από τη στάση τους απέναντι στη ζωή, αλλά απέναντι στο θάνατο. Μια αληθινή ιστορία ζωής μέσα από τις μαρτυρίες τους.

Αποσπάσματα από το βιβλίο.

"Ξέρεις πότε γεννιούνται τα μυστικά; Αποκτούν υπόσταση τη στιγμή που θέλεις να κρατήσεις κάτι μέσα σου. Είναι αυτό που αφορά εσένα, ψυχή. Είναι αυτό που ανήκει αποκλειστικά και μόνο σε σένα. Για τώρα. Για να γίνει χθες. Για να σε συντροφεύει στο ξημέρωμα σου. Για να σε βασανίζει και να μην σε αφήνει να ζεις. Για να σε κάνει να νιώθεις πως είσαι ακόμα ζωντανή".

"Πονάει που δεν μπορώ να σεργιανίσω στα μέρη που έτρεχα μικρή, που δεν μπορώ να δω τα πανύψηλα καταπράσινα βουνά του Πόντου. Που δεν θα ακούσω το κύμα της Μαύρης Θάλασσας να σκάει στο ακρογιάλι της Τραπεζούντας. "

"Ξέρεις πότε γεννιούνται τα μυστικά; Αποκτούν υπόσταση τη στιγμή που θέλεις να κρατήσεις κάτι μέσα σου. Είναι αυτό που αφορά εσένα, ψυχή. Είναι αυτό που ανήκει αποκλειστικά και μόνο σε σένα. Για τώρα. Για να γίνει χθες. Για να σε συντροφεύει στο ξημέρωμα σου. Για να σε βασανίζει και να μην σε αφήνει να ζεις. Για να σε κάνει να νιώθεις πως είσαι ακόμα ζωντανή".

Η Κριτική Μου

Ταξίδεψα στα βάθη του Πόντου στην Τραπεζούντα μαζί με τους ήρωες του βιβλίου. Μαζί με τις μάνες του Πόντου την Ευγενία, την Σοφία και την Δωροθέα έζησα στον Πόντο τις λύπες τους, τις στεναχώριες τους, την θλίψη τους, την δυστυχία τους και τον θάνατο. Ύστερα στην Γάγγρα της Ρωσίας ένιωσα τι θα πει προσφυγιά και φτώχεια. Ο πόλεμος κυριαρχούσε παντού στην Τραπεζούντα, σε όλη την Τουρκία, μετά έζησα τον ψυχρό πόλεμος της Ρωσίας. Δεν αντέχετε η προσφυγιά, η πείνα, η φτώχεια και πάνω από όλα ο θάνατος. Στον πόλεμο άλλοι πάνε να πολεμήσουν για την πατρίδα τους, άλλοι προσπαθούν να επιβιώσουν, άλλοι να ξεφύγουν μακριά και να σωθούν φεύγοντας σε μια άλλη χώρα που ποτέ δεν θα γίνει η πατρίδα τους.

Άραγε πως να ζήσει μια γυναίκα όταν χάνει τον άντρα της, πως να ζήσει ένα παιδί όταν χάνει τους γονείς του και πως να ζήσει μια μάνα όταν χάνει το παιδί της, όταν πεθαίνει μπροστά της ή ακόμα χειρότερα όταν το σκοτώνουν βίαια μπροστά στα μάτια της. Πόσο να αντέξει μια μάνα. Οι μάνες του Πόντου όμως άντεξαν, έχασαν την ρίζα τους, έχασαν τα κλαδιά τους, όμως, ποτέ κανείς δεν κατάφερε να κλέψει την ψυχή τους. Ξενιτεύτηκαν οι μάνες του Πόντου. Άλλες στην Ρωσία, άλλες στην Ελλάδα, άλλες στην Αμερική και αλλές στην Γερμανία.

Μια αληθινή ιστορία. Η ιστορία της γιαγιάς Δωροθέας, της γιαγιάς του συζύγου της συγγραφέως.